Άρης! Ο Κόκκινος Πλανήτης

Η Ταυτότητα του Άρη

Μέση απόσταση από τον Ήλιο σε χλμ.: 227.940.000

Περίοδος περιφοράς γύρω από τον Ήλιο: 686,98 ημέρες

Μέση ταχύτητα περιφοράς (χλμ./δευτ.): 24,10

Περίοδος περιστροφής γύρω από τον άξονα του: 24ω 37λ 22,7δ

Διάμετρος σε χλμ.: 6.794

Μάζα (σε σχέση με τη Γη): 0,107

Όγκος (σε σχέση με τη Γη): 0,150

Βαρύτητα (σε σχέση με τη Γη): 0,38

Μέση θερμοκρασία επιφάνειας (βαθμοί) Κελσίου): -23

Δορυφόροι: 2 (Φόβος, Δείμος).

Το ενδιαφέρον του ανθρώπου για τον Κόκκινο Πλανήτη δεν είναι μια πρόσφατη ιστορία αλλά κάτι που χρονολογείται εδώ και χιλιάδες χρόνια. Ο πλανήτης αυτός μας είχε κινήσει εξ αρχής την περιέργεια τόσο πολύ, ώστε πριν από την εποχή των διαστημοσυσκευών, μελετήθηκε επισταμένα όσο κανένας άλλος, γιατί ήταν ο μόνος πλανήτης, η επιφάνεια του οποίου ήταν ορατή με τα τηλεσκόπιά μας. Οι άσπρες πολικές του περιοχές και οι σκοτεινές λεπτομέρειες που μεγάλωναν και έσβηναν με το πέρασμα των εποχών έκαναν πολλούς να πιστεύουν ότι κάποιο είδος φυτικής ζωής υπάρχει πάνω στον Άρη.

Ακόμη και πεπειραμένοι αστρονόμοι στις αρχές του 20ού αιώνα τον θεωρούσαν καλυμμένο με πλούσια βλάστηση. Μερικοί παρατηρητές μάλιστα, πριν από 100 περίπου χρόνια, πίστευαν ότι είχαν παρατηρήσει ακόμη και κανάλια στην επιφάνειά του: ένα τεράστιο αρδευτικό έργο τεχνητών διωρύγων που προϋπέθετε την ύπαρξη ενός αναπτυγμένου πολιτισμού πάνω στον Κόκκινο Πλανήτη. Μια σειρά όμως διαστημοσυσκευών μάς αποκάλυψε την πραγματικότητα. 

Η μεγαλύτερη έκταση της αρειανής επιφάνειας είναι καλυμμένη από κοιλάδες, πεδιάδες και λόφοι. Ιδιαίτερα το νότιο ημισφαίριο είναι γεμάτο κρατήρες, παρόμοιο με αυτό της Σελήνης. Το βόρειο ημισφαίριο, αντίθετα, γεμάτο παγωμένη λάβα ηλικίας περίπου 1,3 δισεκατομμυρίων χρόνων, με μεγάλα ηφαίστεια και χαώδεις χαράδρες. Ο λόγος αυτής της διαφοράς μεταξύ των δύο ημισφαιρίων είναι προς το παρόν τουλάχιστον, άγνωστος, αλλά υπάρχει η υποψία ότι είναι το αποτέλεσμα μιας μεγάλης σύγκρουσης πάνω στον Άρη στα αρχικά στάδια της δημιουργίας του.

Επιπλέον, και παρ' όλο που σήμερα η αρειανή επιφάνεια δεν διαθέτει καθόλου σχεδόν νερό, υπάρχουν ιδιαίτερα εμφανή ίχνη διάβρωσης από τη ροή στο παρελθόν τεράστιων ποταμών σε όλες σχεδόν τις περιοχές της επιφάνειάς του. Εκατοντάδες χαρακτηριστικά μοιάζουν με ξερές κοίτες ποταμών. Μερικά μάλιστα εκτείνονται σε μήκος 150 χιλιομέτρων και πάνω. Υπάρχουν δηλαδή ενδείξεις κατακλυσμιαίων βροχών: ξερά κανάλια πλάτους πέντε χιλιομέτρων και αμμουδιές παρόμοιες με εκείνες των γήινων ποταμών.

Είναι φανερό ότι κάποτε στην επιφάνεια του Άρη υπήρξαν μεγάλες ποσότητες νερού αλλά διήρκεσαν ένα πολύ μικρό χρονικό διάστημα. Ίσως να υπήρχαν εκεί εκτεταμένοι ποταμοί, μεγάλες λίμνες ή ακόμα και ωκεανοί. Η ηλικία των διαβρωμένων ξεροπόταμων υπολογίζεται ότι δεν υπερβαίνει τα τέσσερα εκατομμύρια χρόνια. Ίσως σήμερα το νερό βρίσκεται αιχμαλωτισμένο, είτε στις πολικές περιοχές, είτε στο υπέδαφος. Αφού λοιπόν υπάρχουν σημάδια για την ύπαρξη ρέοντος νερού στο παρελθόν, μήπως υπάρχει και ζωή ή απολιθώματα ζωής που περιμένουν να ανακαλυφθούν;

Η προσεχτική μελέτη των 250 φωτογραφιών, από τις 65.000 που εξετάστηκαν τα δύο τελευταία χρόνια, οδήγησε τους ειδικούς επιστήμονες της ΝΑSA να ανακοινώσουν τον Σεπτέμβριο του 2000 το συμπέρασμα ότι σε μικρό βάθος κάτω από την επιφάνεια πρέπει να υπάρχουν μεγάλες ποσότητες νερού. Οι φωτογραφίες αυτές μας δείχνουν ορισμένα χαρακτηριστικά πρόσφατων ροών νερού, το οποίο ξεπετάχτηκε από το εσωτερικό σχηματίζοντας χείμαρρους. Στη συνέχεια το νερό αναγκάστηκε να εξατμιστεί λόγω της μικρής ατμοσφαιρικής πίεσης που επικρατεί στην αρειανή επιφάνεια, αφήνοντας όμως πίσω του τα ίχνη των ροών αυτών.

Η ανακοίνωση αυτή είναι ιδιαίτερα σημαντική γιατί έχουμε πλέον εντοπίσει την πιθανή ύπαρξη μεγάλων ποσοτήτων νερού στο υπέδαφος που μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τους μελλοντικούς επισκέπτες του Άρη για τις ανάγκες των θερμοκηπίων τους, της διαβίωσής τους και την παραγωγή πυραυλικών καυσίμων (υδρογόνο-οξυγόνο). Οι ενδείξεις αυτές όμως θα μας χρησιμεύσουν και στη σχεδιαζόμενη αποστολή ειδικών διαστημοσυσκευών στις περιοχές αυτές, οι οποίες θα προσπαθήσουν να εντοπίσουν τις φυσικές δεξαμενές νερού.

Μια σειρά δεκάδων χιλιάδων φωτογραφιών από τις αυτόματες διαστημοσυσκευές μάς πληροφόρησαν ανάμεσα στα άλλα, ότι ο Άρης είναι ένας κόσμος γιγάντιων αντικειμένων. Η χαρτογράφηση που έγινε αποκάλυψε έναν κόσμο, στην επιφάνεια του οποίου έχει γραφτεί ένα βίαιο και ανήσυχο παρελθόν, γεμάτο με τεράστιες χαράδρες και πανύψηλα σβησμένα ηφαίστεια. Αν και δεν διαθέτει τεχνητά κανάλια και Αρειανούς, ο κοκκινωπός αυτός πλανήτης περιλαμβάνει μερικά από τα πιο παράξενα χαρακτηριστικά που έχουμε δει ποτέ, αποδεικνύοντας έτσι τη ροή τεραστίων ποσοτήτων νερού στην επιφάνειά του πριν από χιλιάδες χρόνια. Κοντά στον Ισημερινό υπάρχει η τεράστια Κοιλάδα του Μάρινερ (Valles Marineris) με μήκος 3.000 χιλιόμετρα και πλάτος 500 χιλιόμετρα. Πρόκειται για μια πελώρια κοιλάδα, μια σεισμική ρωγμή στο φλοιό του Άρη, που είναι τόσο μεγάλη, ώστε, αν βρισκόταν πάνω στη Γη, θα κάλυπτε την περιοχή από τη Μόσχα μέχρι τη Λισαβόνα.

Παρά το γεγονός ότι ο Άρης έχει όγκο ίσο με το 1/6 του όγκου της Γης, στην επιφάνειά του βρίσκονται μεγαλύτερα ηφαίστεια από εκείνα της Γης. Ένα από αυτά ονομάστηκε όρος Όλυμπος και είναι το ψηλότερο ηφαίστειο στο ηλιακό μας σύστημα, με ύψος τριπλάσιο από εκείνο των Ιμαλαΐων. Είναι δηλαδή ψηλότερο και από το μεγαλύτερο ηφαίστειο στη Γη το Μάουνα Λόα στη Χαβάη που έχει ύψος 9 περίπου χιλιομέτρων (από τον πυθμένα του ωκεανού), αλλά και από το ψηλότερο βουνό μας, το Έβερεστ, που έχει ύψος 8,8 χιλιομέτρων. Στην κορυφή του βρίσκεται ένας κρατήρας με διάμετρο 80 χιλιομέτρων. Αν ο αρειανός Όλυμπος βρίσκονταν στη Γη, η βάση του θα κάλυπτε ολόκληρη την Ελλάδα.

Οι πόλοι του Άρη είναι μονίμως καλυμμένοι από πάγο νερού και διοξειδίου του άνθρακα (ξηρός πάγος). Στο βόρειο ημισφαίριο, το διοξείδιο του άνθρακα εξαχνώνεται τελείως τα καλοκαίρια, αφήνοντας ένα στρώμα από παγωμένο νερό. Ίσως υπάρχει νερό και σε χαμηλότερα γεωγραφικά πλάτη, δεν είναι όμως ακόμη γνωστό αν ένα παρόμοιο στρώμα παγωμένου νερού βρίσκεται και στο νότιο πόλο.

Τον Ιούλιο του 1976,ο τροχιακός σταθμός του Βίκινγκ 1 φωτογράφιζε μία περιοχή του Άρη που ονομάζεται Κυδωνία. Κύριος σκοπός της φωτογράφησης αυτής ήταν η επιλογή τής πιο κατάλληλης περιοχής προσεδάφισης του Βίκινγκ 2. Μία από τις φωτογραφίες περιλάμβανε και ένα μικρό λοφίσκο, ο οποίος έμοιαζε με το ανάγλυφο "πρόσωπο" ενός ανθρώπου, κυρίως λόγω της γωνίας πρόσπτωσης των ηλιακών ακτίνων την ώρα της φωτογράφησης. Η εικόνα αυτή ήταν μία από τις χιλιάδες φωτογραφίες που δημοσίευσε η ΝASA για την αποστολή. Όμως, από τη στιγμή εκείνη το "πρόσωπο στον Άρη" αποτέλεσε το αντικείμενο μιας ολόκληρης μυθολογίας γύρω από το τι μπορεί να είναι και ποιος θα μπορούσε να ήταν ο "δημιουργός" του.

Η πρωτότυπη φωτογραφία μεγεθύνθηκε, αναλύθηκε από ηλεκτρονικούς υπολογιστές, καθαρίστηκε από τις "άχρηστες" πληροφορίες και τελικά κατέληξε να έχει όντως τη μορφή ενός προσώπου. Πολλοί μάλιστα μυθομανείς υποστήριζαν επί χρόνια ότι η ηλεκτρονική αυτή ανάλυση αποδείκνυε την ύπαρξη ενός αρχαίου αρειανού πολιτισμού. Όλοι όμως αυτοί οι λεγόμενοι "ερευνητές" ξεχνούσαν το γεγονός ότι οι υπολογιστές δεν μπορούν να μας δώσουν περισσότερα στοιχεία από όσα τους δίνουμε, σύμφωνα δηλαδή με το γνωστό ρητό "σκουπίδια βάζεις, σκουπίδια βγάζεις".

Πολλοί πίστευαν ότι η NASA είχε ανακαλύψει και άλλα στοιχεία, τα οποία απέκρυπτε. Είχαν μάλιστα φτάσει σε τέτοια άκρα, ώστε υποστήριζαν ότι η διαστημοσυσκευή του Αρειανού Παρατηρητή, ο οποίος εκτοξεύτηκε στις 25 Σεπτεμβρίου 1992 με προορισμό τον Κόκκινο Πλανήτη, καταστράφηκε επίτηδες από τη ΝASA στις 21 Αυγούστου 1993, ενώ ήταν έτοιμη να τεθεί σε τροχιά γύρω από τον Άρη, και αυτό γιατί "είχε ανακαλύψει ολόκληρες διαστημικές πολιτείες" στην επιφάνεια του γειτονικού μας πλανήτη! Κανείς από τους λεγόμενους "ερευνητές" δεν δέχονταν τις εξηγήσεις των ειδικών επιστημόνων, οι οποίοι έδιναν όλες τις απαιτούμενες πληροφορίες για την περιβόητη φωτογραφία, όπως την ώρα της λήψης, τη γωνία φωτισμού της περιοχής από τον Ήλιο, την απόσταση της διαστημοσυσκευής και ό,τι άλλο ήταν δυνατόν. Αυτοί συνέχιζαν το δικό τους παραμύθι, αν και ήταν μαθηματικά βέβαιο ότι οι προγραμματισμένες αποστολές στον Άρη θα αποδείκνυαν ότι οι ισχυρισμοί τους δεν ήταν παρά απλές φαντασιώσεις.

Με την επιτυχή λοιπόν τοποθέτηση σε τροχιά γύρω από τον Άρη της διαστημοσυσκευής Αρειανός Τοπογράφος το Σεπτέμβριο του 1997, όλοι περίμεναν τις νέες φωτογραφίες από το "πρόσωπο". Ο Αρειανός Τοπογράφος εκτοξεύτηκε τον Νοέμβριο του 1996 σε αντικατάσταση του Αρειανού Παρατηρητή και έχει σκοπό τη λεπτομερή χαρτογράφηση της αρειανής επιφάνειας. Μέχρι σήμερα μας έχει στείλει περισσότερες από 65.000 φωτογραφίες υψηλής ευκρίνειας, μεταξύ των οποίων και μία που δείχνει το περιβόητο «πρόσωπο». Την Κυριακή 31 Μαρτίου 1998, οι νέες φωτογραφίες της περιοχής, που λόγω των εξελιγμένων οργάνων του Τοπογράφου ήταν δέκα φορές πιο καθαρές από εκείνες που είχε στείλει ο Βίκινγκ 1, μας αποκάλυψαν πλέον την πραγματικότητα που ήταν απογοητευτική για όσους περίμεναν να δουν αρειανούς πολιτισμούς, αφού φαίνεται πλέον καθαρά η γεωμορφολογία της περιοχής και του λοφίσκου που 22 χρόνια αντιπροσώπευε "το πρόσωπο στον Άρη".

Η ατμόσφαιρα του Άρη είναι λεπτή και αποτελείται κυρίως από διοξείδιο του άνθρακα (95,3%), άζωτο (2,7%), καθώς και ίχνη αργού, οξυγόνου, νερού και νέου. Όπως στη Γη έτσι και στον Άρη, το διοξείδιο του άνθρακα χρησιμοποιήθηκε για το σχηματισμό ανθρακοφόρων πετρωμάτων αλλά, λόγω της έλλειψης τεκτονικών πλακών, ο Άρης δεν μπόρεσε να ανακυκλώσει πίσω στην ατμόσφαιρα το διοξείδιο του άνθρακα και να αναπτύξει επαρκώς το φαινόμενο του θερμοκηπίου που θα βοηθούσε στην αύξηση της θερμοκρασίας του. Έτσι, η θερμοκρασία στον Άρη σήμερα κυμαίνεται από 20 βαθμούς Κελσίου τα πρωινά έως 140 βαθμούς Κελσίου κάτω από το μηδέν τα βράδια.

Από τις ενδείξεις που έχουμε, φαίνεται ότι στο μακρινό παρελθόν η ατμόσφαιρα του Άρη πρέπει να ήταν πυκνότερη, αφού η μέτρηση της ποσότητας των αδρανών αερίων στην αρειανή ατμόσφαιρα και ο υπολογισμός της ποσότητας του αζώτου και του διοξειδίου του άνθρακα που εκλύεται από τα ηφαίστειά μας υποδεικνύουν ότι η ατμόσφαιρα θα έπρεπε να έχει 10 έως 100 φορές μεγαλύτερες ποσότητες από τα συγκεκριμένα αέρια. Πώς όμως χάθηκε όλη αυτή η ατμόσφαιρα;

Προφανώς τα ελαφριά στοιχεία διέφυγαν λόγω της μικρής βαρυτικής δύναμης του πλανήτη, το διοξείδιο του άνθρακα διαλύθηκε στο νερό σχηματίζοντας ανθρακοφόρα πετρώματα στην επιφάνεια, ενώ το οξυγόνο που απελευθερώθηκε από το σπάσιμο των δεσμών του διοξειδίου του άνθρακα οξείδωσε τα ορυκτά σιδήρου στην επιφάνεια, με αποτέλεσμα το χαρακτηριστικά σκουριασμένο κόκκινο χρώμα του Άρη.

Παρ' όλα αυτά, μια ανακοίνωση της NASA τον Αύγουστο του 1996 αφορά σε ορισμένα ενδιαφέροντα ευρήματα σε ένα μετεωρίτη που ξεκίνησε το ταξίδι του από τον πλανήτη Άρη πριν από 16 εκατομμύρια χρόνια. Τότε ένας μεγάλος αστεροειδής συγκρούστηκε με τον Άρη και εκτίναξε στο Διάστημα διάφορα υλικά, μεταξύ των οποίων και ένα μεγάλο κομμάτι που περιτριγύριζε το διαπλανητικό μας χώρο μέχρις ότου η βαρύτητα της Γης το προσέλκυσε προς την επιφάνεια του πλανήτη μας, όπου και έπεσε πριν από 13.000 χρόνια στην Ανταρκτική. Ο μετεωρίτης αυτός, με την ονομασία ΑLΗ84001, που ζυγίζει δύο περίπου κιλά, βρέθηκε από μια εξερευνητική ομάδα το 1984 και εκτιμήθηκε εξαρχής ότι προέρχεται από τον Άρη λόγω του ότι η σύσταση των υλικών του είναι παρόμοια με αυτήν των πετρωμάτων του Κόκκινου Πλανήτη.

Πριν από 100 περίπου χρόνια ο Αμερικανός αστρονόμος Ασάφ Χολ ανακάλυψε το 1988 (10 και 12 Αυγούστου) ότι ο Άρης έχει δύο φυσικούς δορυφόρους, αλλά και με τα καλύτερα ακόμη γήινα τηλεσκόπια οι δορυφόροι αυτοί παρέμεναν απλώς δύο φωτεινές κουκκίδες. Σήμερα χάρη στα διαστημόπλοια, είδαμε ότι και οι δύο δορυφόροι δεν είναι παρά μικροί αστεροειδείς γεμάτοι κρατήρες από τις συγκρούσεις τους με πολλούς άλλους μικρότερους.

Η ΝΑΣΑ κάνει ήδη σχέδια για μια επανδρωμένη επίσκεψη στον Κόκκινο Πλανήτη το 2025. Το ταξίδι των αστροναυτών στο γειτονικό μας πλανήτη θα διαρκέσει 180 ημέρες, ενώ παρόμοιες επανδρωμένες αποστολές θα ξεκινήσουν το 2027 και το 2029.