Όστρακα! Υποβρύχιοι θησαυροί

Μαδαγασκάρη! 135 εκατομμυρίων ετών

Ο άνθρωπος σύνδεσε το κοχύλι με όλες τις μορφές της τέχνης. Η αρχιτεκτονική διαφόρων εποχών, όπως της αναγέννησης, χρησιμοποίησε το κοχύλι στη διακόσμηση κτιρίων, ανακτόρων, εσωτερικών χώρων, πλατειών, δρόμων κ.λ.π.

Αντικείμενο έμπνευσης ζωγράφων και λογοτεχνών, το κοχύλι αποτέλεσε θρησκευτικό σύμβολο σε διάφορες θρησκείες του κόσμου, με κύριο εκπρόσωπο το όστρακο Pecten jacobaeus, το οποίο εισήγαγε στις χριστιανικές θρησκείες ο απόστολος Ιάκωβος, απ’ τον οποίο και φέρει τ’ όνομά του. Ανάλογα όστρακα βρίσκονται και σε άλλες ανατολικές θρησκείες.

Τα όστρακα χρησιμοποιήθηκαν και ως οικονομική μονάδα στην προκολομβιανή περίοδο, τόσο στην Αμερική, όσο και στην Αφρική. Αρχαία και νεότερα νομίσματα διακοσμούνται στη μια τους όψη με εντυπωσιακά κοχύλια.

Η ιατρική από τους αρχαίους χρόνους ως σήμερα χρησιμοποιεί και ερευνά ουσίες οστράκων για την παραγωγή δραστικών φαρμάκων.

Τέλος, η μαγειρική εκμεταλλευόμενη της εμφανισιακές και γευστικές ιδιότητες των οστράκων, τα αναδεικνύει ως από τα πλέον περιζήτητα εδέσματα.

Επιστημονικά τα μαλάκια ταξινομούνται σε γαστερόποδα, δίθυρα, πολυπλακοφόρα, σκαφόποδα και κεφαλόποδα.
Τα γαστερόποδα χαρακτηρίζονται από ένα αναπτυγμένο πόδι που συνεχίζεται με το υπόλοιπο σώμα και τον γάστερα (πεπτικό σωλήνα). Το πόδι καταλήγει συνήθως  σ΄ ένα σκληρό πώμα με το οποίο το ζώο φράζει το άνοιγμα του οστράκου. Τα γαστερόποδα ζουν στον βυθό και είναι φυτοφάγα ή σαρκοφάγα. Σ’ αυτά περιλαμβάνονται τα σαλιγκάρια της θάλασσας, οι τρίτωνες, οι μουρικίδες κ.α.

Τα δίθυρα είναι τα δεύτερα σε συχνότητα όστρακα και αποτελούνται από δυο θυρίδες. Αναπνευστικά είδη είναι τα μύδια, τα στρείδια, οι αχιβάδες, οι γυαλιστερές κ.α. Τρέφονται κυρίως με πλαγκτόν, διηθώντας νερό.

Τα πολυπλακοφόρα ονομάζονται και χιτώνες και αποτελούνται από οχτώ ασβεστολιθικές πλάκες, κεραμωτά τοποθετημένες, με μυϊκό ιστό ενδιάμεσα, ικανό να προσφέρει ευκαμψία στο μαλάκιο. Σε απειλητικές καταστάσεις το όστρακο σφαιροποιείται προκειμένου να προστατευθεί.

Τα σκαφόποδα είναι οι γνωστοί θαλάσσιοι χαυλιόδοντες. Έχουν ένα σωληνοειδές κυρτό όστρακο ανοιχτό στα δυο άκρα. Το πόδι βγαίνει από το φαρδύ μπροστινό άκρο του, ενώ τα απορρίμματα από το πίσω στενό του άκρο.

Τέλος τα κεφαλόποδα περιλαμβάνουν μαλάκια με εξωτερικό σκληρό κέλυφος, όπως τον ναυτίλο ή τον αργοναύτη και άλλα με μαλακό σώμα και εσωτερικό όστρακο, όπως το καλαμάρι και η σουπιά. Λέγονται κεφαλόποδα γιατί έχουν τα πόδια, δηλαδή τα πλοκάμια, γύρω από το κεφάλι. Είναι ζώα επιθετικά, αρπακτικά και τρέφονται με μικρά ψάρια ή άλλα μαλάκια.

Τα περισσότερα μαλάκια ζουν στη θάλασσα, αν και μερικά είδη βρίσκονται τόσο στα γλυκά νερά, δηλαδή στις λίμνες και τα ποτάμια, όσο και στην ξηρά.

Η επιστημονική μελέτη των οστράκων ξεκινά στην αρχαία Ελλάδα τον 4^ο αιώνα π.Χ. από τις εργασίες του Αριστοτέλη, αλλά και του Θεόφραστου. Ο Αριστοτέλης καταφέρνει με μεγάλη ακρίβεια για την εποχή του να διακρίνει τα μαλάκια και να τα κατατάξει σε συγκεκριμένες ομάδες. Στο βιβλίο του ‘’Περί Ζώων Μορίων Δ’’ διαχωρίζει τα μαλακόσαρκα από τα οστρακόδερμα. Ονομάζει μαλακόσαρκα τα μαλάκια που στερούνται κελύφους, όπως τη σουπιά το καλαμάρι, το χταπόδι και αποκαλεί οστρακόδερμα όσα καλύπτονται από σκληρό όστρακο, δηλαδή τα σαλιγκάρια, τα χτένια, τα μύδια, τα στρείδια κ.λπ.

Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα η επιστημονική ορολογία που αποδίδει στα διάφορα μαλάκια. Ενδεικτικά αναφέρουμε: κτένια (χτένια), όστρεα (στρείδια), μύες (μύδια), λεπάδες (πεταλίδες, σηπία (σουπιά), πολύπους (χταπόδι), τευθίς (καλαμάρι).

Τα μαλάκια θεωρούνται από τους παλιότερους ζώντες οργανισμούς που εμφανίστηκαν στον πλανήτη μας. Η πρώτη εμφάνιση των μονόθυρων και των δίθυρων χρονολογείται πριν από 600 εκατομμύρια χρόνια κατά την Πρώιμη Κάμβρια Γεωλογική περίοδο. Χρειάστηκαν άλλα 200 με 300 χρόνια για να κατακτήσουν τα όστρακα τις λίμνες, τα ποτάμια και την ξηρά.

Πολλά όστρακα βρίσκονται σήμερα ως απολιθώματα σε βράχους, βουνά και δάση, μάρτυρες των γεωλογικών διεργασιών που έλαβα χώρα σε μέρη που παλιότερα καλύπτονταν από θάλασσα. Απολιθωμένα όστρακα λέμε τα λείψανα ή ίχνη κοχυλιών που διατηρήθηκαν μέσα σε πετρώματα γεωλογικών περιόδων. Η απολίθωση γίνεται με την αργή αντικατάσταση της οργανικής ύλης ενός νεκρού οργανισμού από ανόργανες ουσίες.

Όσο και να ακούγεται περίεργο, ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι κατατάσσεται στον κατάλογο των πρώτων παλαιοντολόγων και εξελικτικών βιολόγων που ασχολήθηκαν σε βάθος με τα απολιθωμένα όστρακα (15^ος αιώνας μ.Χ.).