Φυτά και έντομα, μια σχέση εκατομμυρίων χρόνων

Η γνώση μας για την εξέλιξη των ζωντανών οργανισμών μάς δείχνουν ότι τα έντομα και τα ανθοφόρα φυτά μπορεί να εξελίχθησαν μαζί. Τα φυτά ανέπτυξαν άνθη με έντονα χρώματα και έντονες μυρωδιές για να προσελκύσουν τα έντομα να τα επισκεφθούν και να πάρουν μαζί τους τη γύρη, ενώ τα έντομα απέκτησαν ειδικούς μηχανισμούς μεταφοράς της γύρης για να πιέσουν τα φυτά να τους προσφέρουν περισσότερη τροφή, νερό, κατάλυμα και άλλες διευκολύνσεις.

Στην αρχή η γύρη των φυτών μεταφέρονταν από φυτό σε φυτό με τον αέρα. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται επικονίαση και το βλέπουμε έντονα την άνοιξη σε περιοχές που έχουν πεύκα, γεμίζοντας το έδαφος με κίτρινη σκόνη, που δεν είναι άλλο από τα κύτταρα που παράγονται από τα αρσενικά τμήματα, τους ανθήρες, του φυτού και που πρέπει να συναντήσουν τα θηλυκά τμήματα, τα στίγματα, ενός άλλου φυτού, για να ξεκινήσει ένας νέος οργανισμός. Τα θηλυκά αναπαραγωγικά όργανα παράγουν σταγόνες από τους χυμούς του φυτού για να κολλήσει πάνω σ’ αυτές η γύρη που αιωρείται στην ατμόσφαιρα.

Τα έντομα έβρισκαν αυτές τις θρεπτικές σταγόνες και τις χρησιμοποίησαν για τροφή. Ορισμένα έντομα φαίνεται ότι εθίστηκαν σ’ αυτή την τροφή και πηγαίνοντας από φυτό σε φυτό μετέφεραν άθελά τους και τη γύρη μαζί.

Το επόμενο βήμα ήταν η παραγωγή νέκταρος από τα φυτά, μιας πολύ θρεπτικής ουσίας, που προσέλκυσε ακόμη περισσότερο τα έντομα. Ταυτόχρονα, αναπτύχθηκαν και τα άνθη με φανταχτερά χρώματα για να δώσουν ένα πιο έντονο μήνυμα της παρουσίας της τροφής. Μερικά φυτά ανέπτυξαν και πιο πολύπλοκους τρόπους προσέλκυσης. Τα άνθη πολλών ορχιδέων έχουν το σχήμα θηλυκού εντόμου και τα αρσενικά προσελκύονται νομίζοντας ότι θα συναντήσουν το ταίρι τους.

Σήμερα πάνω από το 65% των αγγειόσπερμων φυτών, των φυτών δηλαδή που έχουν άνθη, επικονιάζονται από έντομα, και το 20% των εντόμων τρέφονται με άνθη, τουλάχιστον σε κάποιο στάδιο της ζωής τους. Οι ομάδες των εντόμων που λειτουργούν πιο συχνά ως επικονιαστές είναι οι μέλισσες, οι πεταλούδες και ορισμένες σφήκες, μύγες και σκαθάρια. Χαρακτηριστικό τους είναι η παρουσία άφθονων τριχών στην επιφάνεια του σώματος και η ειδική δομή στα πόδια, ώστε να διευκολύνουν τη μεταφορά περισσότερης γύρης.

Τα άνθη όμως δεν χρησιμεύουν μόνο ως τροφή. Επειδή τα έντομα τα επισκέπτονται πολύ συχνά, αποτελούν και χώρο συνάντησης των δυο φύλλων και είναι πολύ συνηθισμένο να βλέπει κανείς ένα αρσενικό και ένα θηλυκό έντομο να ζευγαρώνουν πάνω σε ένα λουλούδι.

Κάποια σαρκοφάγα έντομα όμως, όπως τα αλογάκια της Παναγίας και άλλα αρθρόποδα, όπως οι αράχνες, γνωρίζουν ότι στα άνθη είναι πολύ πιθανό να συναντήσουν την τροφή τους. Έτσι, κρύβονται ή μιμούνται τα άνθη για να επιτεθούν σε κάποιο έντομο. Ένα άνθος δεν είναι ποτέ απόλυτα ασφαλές κρησφύγετο.

Η ταυτόχρονη εξέλιξη των εντόμων και των ανθοφόρων φυτών, ένα φαινόμενο που πρώτος παρατήρησε ο Δαρβίνος, είναι αυτή που μας δίνει σήμερα τον πλούτο των ανθισμένων φυτών και ένα μέρος  από τη μεγάλη αφθονία των εντόμων, των πιο ποικιλόμορφων οργανισμών πάνω στη Γη.