Ο υπολογισμός του Πάσχα

Σύμφωνα με το εβραϊκό ημερολόγιο το Πάσχα γιορτάζονταν το μήνα Νισάν, που ήταν και ο πρώτος μήνας του εβραϊκού έτους. Ο μήνας αυτός άρχιζε με την εμφάνιση της νέας σελήνης, της οποίας η πανσέληνος θα έπεφτε κατά ή αμέσως μετά την εαρινή ισημερία, αφού οι εβραϊκοί μήνες δεν καθορίζονταν με μόνιμο ημερολόγιο, αλλά σύμφωνα με τις νουμηνίες, δηλαδή τις φάσεις της σελήνης.

Εκείνη την εποχή πραγματοποιούνταν στην Ιερουσαλήμ το απόγευμα της 29ης κάθε μήνα το Μεγάλο Συνέδριο των Εβραίων, το Σανχεντρίν. Εκείνο το βράδυ παρατηρούσαν τον δυτικό ουρανό για να δούνε το μικρό φωτισμένο δρέπανο της Νέας Σελήνης. Εάν παρατηρούσαν κάτι τέτοιο τότε οι αρχιερείς ανακοίνωναν την αρχή του Νισάν που αυτό σήμαινε και την αρχή του εβραϊκού έτους.

Οι Ευαγγελιστές μάς πληροφορούν ότι τα Πάθη και η Ανάσταση του Χριστού συνέβησαν όταν γιορτάζονταν το Εβραϊκό Πάσχα κατά την ημέρα της πρώτης πανσελήνου. Γι’ αυτό τους πρώτους τρεις αιώνες  της χριστιανοσύνης κάποιες εκκλησίες γιόρταζαν το χριστιανικό Πάσχα την ημέρα του θανάτου του Ιησού, δηλαδή τη 14η Νισάν (με βάση τα αστρονομικά-ημερολογιακά και ιστορικά δεδομένα υπολογίζεται ότι η Σταύρωση του Χριστού συνέβη την Παρασκευή 3 Απριλίου του 33 μ.Χ), όποια ημέρα της εβδομάδος και αν συνέπιπτε και κάποιες άλλες, την Κυριακή μετά της πρώτης εαρινής πανσελήνου.

Λόγω των διαφορών αυτών στον εορτασμό του Πάσχα από τις διάφορες  εκκλησίες η Α Οικουμενική Σύνοδος, συνεκλήθη στη Νίκαια της Βιθυνίας από τον Μέγα Κωνσταντίνο το 325 μ.Χ. και αποφάσισε το χριστιανικό Πάσχα να γιορτάζεται την Κυριακή που έπεται της πρώτης εαρινής πανσελήνου, αν η πανσέληνος συμβεί την Κυριακή, να εορτάζεται την επόμενη για να μη συμπέσει την ίδια ημέρα με το εβραϊκό Πάσχα.

Με βάση τον όρο της Νίκαιας, έχουμε ένα καθαρά αστρονομικό-μαθηματικό πρόβλημα, γι’ αυτό η Α Οικουμενική Σύνοδος λόγω της ακμής της αστρονομίας και των μαθηματικών στην Αλεξάνδρεια, ανέθεσε στον εκάστοτε Πατριάρχη της Αλεξάνδρειας με γράμματά του τα οποία ονομάζονται <<πασχάλια γράμμα>>, να γνωστοποιεί κάθε χρόνο στις άλλες εκκλησίες την ημέρα του Πάσχα, αφού υπολογιστεί από τους αστρονόμους της Αλεξάνδρειας η ημερομηνία της πρώτης εαρινής πανσελήνου.

Το ημερολόγιο που ήταν σε ισχύ την εποχή της Α Οικουμενικής Συνόδου ήταν το Ιουλιανό, που είχε θεσπίσει ο Ιούλιος Καίσαρας(101 – 44 π.Χ) με τη βοήθεια του Έλληνα αστρονόμου Σωσιγένη από την Αλεξάνδρεια. Ο Σωσιγένης βασισμένος στους υπολογισμούς του πατέρα της αστρονομίας Ιππάρχου, ο οποίος έναν αιώνα νωρίτερα είχε προσδιορίσει ότι το ηλιακό ή τροπικό έτος έχει διάρκεια ίση με 365,242 ημέρες, θέσπισε ένα ημερολόγιο που τα έτη είχαν 365 ημέρες, ενώ σε κάθε τέταρτο έτος πρόσθετε ακόμη μια ημέρα μετά την ‘’έκτη προ των καλενδών του Μαρτίου’’. Έτσι η ημέρα αυτή, επειδή μετριόταν δυο φορές, ονομάζεται ακόμη και σήμερα ‘’δις έκτη’’ και το έτος που την περιέχει ‘’δίσεκτο’’.

Σήμερα γνωρίζουμε με μεγαλύτερη ακρίβεια ότι η διάρκεια του ηλιακού έτους είναι 365,242199 ημέρες. Έτσι το καθορισμένο από τον Σωσιγένη έτος είναι μεγαλύτερο του πραγματικού κατά 0,0078 της ημέρας, δηλαδή κατά 11 λεπτά και περίπου 13 δευτερόλεπτα. Αυτό σημαίνει ότι στα 4 χρόνια έχουμε μια απόκλιση περίπου 45 λεπτών και στα 129 χρόνια η απόκλιση φτάνει τη μια μέρα.

Το Ιουλιανό ημερολόγιο μετατόπιζε την εαρινή ισημερία όλο και πιο νωρίς. Στην εποχή του Χριστού η εαρινή ισημερία συνέβαινε στις 23 Μαρτίου, το 325 μ.Χ στις 21 Μαρτίου και το 1582 μ.Χ είχε φτάσει να συμβαίνει στις 10 Μαρτίου, γεγονός που δημιούργησε προβλήματα στον καθορισμό του χριστιανικού Πάσχα, σύμφωνα με τον όρο που είχε θεσπίσει η Α Οικουμενική Σύνοδος.

Το 1582 ο πάπας Γρηγόριος ΙΓ έκανε την ημερολογιακή μεταρρύθμιση, όπου η 5η Οκτωβρίου 1582 ονομάσθηκε 15η  Οκτωβρίου για να διορθωθεί το λάθος των 10 ημερών, που είχε συσσωρευτεί στους προηγούμενους 11 αιώνες.

Για να μην επαναληφθεί το λάθος ορίστηκε ότι δίσεκτα θα είναι τα έτη που διαιρούνται με το 4, εξαιρουμένων τα έτη των αιώνων, από τα οποία όριζε ως δίσεκτα μόνον όσα έχουν αριθμό αιώνων που διαιρείται επακριβώς με το 4. Με αυτή την τροποποίηση το έτος 1900 δεν ήταν δίσεκτο, ενώ το έτος 2000 ήταν. Η τροποποίηση αυτή καθορίζει ότι σε κάθε 400 χρόνια έχουμε 97 δίσεκτα έτη, αφού το λάθος του Ιουλιανού Ημερολογίου είναι 3 ημέρες και 3 ώρες κάθε 400 χρόνια. Μ’ αυτό τον τρόπο διορθώνουμε το λάθος των τριών ημερών, παραμένει όμως το λάθος των 3 ωρών που θα φτάσει περίπου την μια ημέρα μετά την πάροδο 3.200 χρόνων.

Στην Ελλάδα με το νομοθετικό διάταγμα της 18ης Ιανουαρίου 1923, αντικαταστήθηκε το Ιουλιανό Ημερολόγιο με το Γρηγοριανό και όρισε την έναρξη της εφαρμογής του την 16η Φεβρουαρίου 1923 που ονομάστηκε 1η Μαρτίου.

Την εποχή εκείνη ο υπολογισμός των πανσελήνων γινόταν με τον κύκλο του Μέτωνος και το Ιουλιανό ημερολόγιο. Όμως με το πέρασμα των αιώνων άρχισαν να δημιουργούνται προβλήματα στον ακριβή καθορισμό της πρώτης εαρινής πανσελήνου. Με το πέρασμα των χρόνων τα λάθη αυτά έχουν συσσωρευτεί. Έτσι στις 13 ημέρες της λανθασμένης ιουλιανής εαρινής ισημερίας προστίθεται και το λάθος του 19ετούς μετωνικού κύκλου το οποίο ανέρχεται σήμερα σε περίπου 5 ημέρες.

Η Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία παρ’ όλο που έχει αποδεχτεί από το 1924 το Γρηγοριανό ημερολόγιο για τις ακίνητες εορτές εξακολουθεί ακόμη και σήμερα να χρησιμοποιεί το Ιουλιανό ημερολόγιο και τον Κύκλο του Μέτωνος για τον προσδιορισμό της ημερομηνίας του Πάσχα.

Οι δυτικές εκκλησίες χρησιμοποιούν μια πιο σύγχρονη και ακριβή  μέθοδο υπολογισμού. Έτσι ώστε αν μεταξύ της 21ης Μαρτίου και της 3ης Απριλίου (δηλαδή της 21ης Μαρτίου στο Γρηγοριανό ημερολόγιο και της 21ης Μαρτίου στο Ιουλιανό) τύχη να συμβεί πανσέληνος, οι δυτικές εκκλησίες την αποδέχονται κανονικά ως την πρώτη πανσέληνο του <<Όρου της Νίκαιας>>. Η Ορθόδοξη Εκκλησία δεν τη θεωρεί ως πρώτη εαρινή πανσέληνο (που στην πραγματικότητα είναι) και περιμένει την επόμενη πανσέληνο.

Αν δεν σημειωθεί πανσέληνος σ΄αυτό το διάστημα το Πάσχα της Ορθοδοξίας συμπίπτει με το Πάσχα των Καθολικών ή το ορθόδοξο Πάσχα θα γιορτασθεί  μια βδομάδα αργότερα από το καθολικό Πάσχα, λόγω του λάθους των 5 ημερών του μετωνικού κύκλου.

Έτσι το σφάλμα των 5 ημερών του μετωνικού κύκλου και των 13 ημερών του Ιουλιανού ημερολογίου μας απομακρύνουν από τον ''Όρο της Νίκαια''. Ενώ τηρείται η συνοδική διάταξη ως προς το Ιουδαϊκό Πάσχα, δεν τηρείται ως προς την πρώτη Κυριακή μετά την πρώτη Κυριακή της εαρινής πανσελήνου.
Πηγή: Διονύσης Π. Σιμόπουλος