Οι Πρόγονοι του Ανθρώπου

Κατά τη δεκαετία που μας πέρασε χιλιάδες ανθρωπολόγοι και παλαιοντολόγοι πραγματοποίησαν ανασκαφές σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Γης και οδηγήθηκαν σε εντυπωσιακές ανακαλύψεις. Εντόπισαν άγνωστα είδη ανθρώπων και ανθρωποειδών γεμίζοντας τα κενά στο γενεαλογικό μας δέντρο αλλά και εγείροντας νέα ερωτήματα για την καταγωγή και την εξέλιξη του ανθρώπου. Παράλληλα, με μεγάλη συχνότητα εντοπίζονται απολιθώματα άγνωστων ως σήμερα όντων που ζούσαν πριν από δεκάδες ή και εκατοντάδες εκατομμύρια έτη. Ορισμένα από αυτά αποτελούν τους χαμένους κρίκους στην εξέλιξη των ζώων, μεταξύ αυτών και του ανθρώπου.

4 Εκατομμύρια χρόνια πριν

Τότε τοποθετείτε η αφετηρία της εξέλιξης του ανθρώπινου είδους, (δηλαδή το γένος Homo) είχαν πια τραβήξει χωριστούς δρόμους εξέλιξης από τους πιθήκους. Στη συνέχεια αναπτύχθηκαν διάφορα επιμέρους είδη του γένους Homo, με κορωνίδα τον «έμφρονα» άνθρωπο (Homo sapiens), ο οποίος -με κάποιο τρόπο- εξαφάνισε όλα τα άλλα «ξαδέρφια» του. Έτσι, σήμερα είμαστε «ανάδελφοι» σε αυτό τον πλανήτη.

Αυτή τη θεωρία την αποδέχονται όλοι οι ανθρωπολόγοι από τη μέρα που ο Ντόναλτσον ανακάλυψε τον σκελετό ενός θηλυκού 18 ετών, αρχικά έλαβε την κωδική ονομασία AL-288-1 και ονομάστηκε Αυστραλοπίθηκος του Αφάρ (Australopithecus afarensis). Η ηλικία του σκελετού προσδιορίστηκε από 2,8 έως 3,8 εκατομμύρια χρόνια και το σημαντικότερο εύρημα ήταν ότι ο κάτοχός του περπατούσε όρθιος. Το θηλυκό αυτό είχε ύψος 1 μέτρο, βάρος 22-30 κιλά με κοντά πόδια και το κεφάλι του έμοιαζε με του ανθρώπου.

Το θηλυκό βαφτίστηκε «Lucy» και θεωρήθηκε πολύ σημαντικός κρίκος στην αλυσίδα της εξέλιξης του ανθρώπινου είδους, γιατί αποτελεί δείγμα του «περάσματος» από το περπάτημα στα τέσσερα πόδια στην όρθια στάση. Αργότερα βρέθηκε και δεύτερο απολίθωμα του Αυστραλοπίθηκου του Αφάρ και πάλι στην Αιθιοπία. Επρόκειτο για ένα αρσενικό ηλικίας 16-17 ετών και ήταν νεότερος της Lucy κατά 400.000 χρόνια.

Το πέρασμα και το μέλι

Ένα από τα βασικά ερωτήματα που προσπαθούν οι επιστήμονες να απαντήσουν σε σχέση με τη Λούσι είναι αν είχε την ικανότητα να σκαρφαλώνει στα δέντρα ή όχι, γεγονός εξαιρετικά σημαντικό για τη χαρτογράφηση της εξελικτικής πορείας του ανθρώπινου είδους. Πρόσφατα ευρήματα και ειδικότερα η ανακάλυψη των απολιθωμάτων ενός τρίχρονου κοριτσιού Α.afarensis έδειξαν ότι το είδος αυτό σκαρφάλωνε στα δέντρα.

Η ομάδα των ερευνητών μελέτησε εκ νέου τα υπάρχοντα ευρήματα της «Lucy» ενώ παράλληλα ταξίδεψε σε Φιλιππίνες και Ουγκάντα και ερεύνησε το περιβάλλον στο οποίο ζούσε το είδος πριν από περίπου 3,2 εκατομμύρια έτη. Οι επιστήμονες μελέτησαν επίσης διάφορες φυλές στην Αφρική και ειδικότερα τις φυλές κυνηγών Twa και Agta, τα μέλη των οποίων συνηθίζουν να σκαρφαλώνουν σε δέντρα.  Οι ερευνητές κατέληξαν σε δύο συμπεράσματα. Πρώτον, η «Lucy» ήταν ανατομικά ικανή να σκαρφαλώνει σε δέντρα με κορμούς μικρής διαμέτρου. Δεύτερον, ο λόγος για τον οποίο η «Lucy» σκαρφάλωνε στα δέντρα ήταν για να συλλέξει μέλι, το οποίο αποτελούσε βασικό στοιχείο της διατροφής της.

2,5 Εκατομμύρια πριν

Ο Homo habilis έζησε περίπου 2,4 με 1,5 εκατομμύρια χρόνια πριν. Υπήρξε ένα από τα πρώτα μέλη του γένους Homo που έζησε στη Νότια και Ανατολική Αφρική στα τέλη της Πλειόκαινου ή στις αρχές της Πλειστόκαινου εποχής, 2,5–2 εκατομμύρια χρόνια πριν, όταν και εξελίχτηκε από τις  Αυστραλοπιθηκίνες. Ο H. habilis είχε μικρότερους γομφίους και μεγαλύτερο εγκέφαλο από τις Αυστραλοπιθηκίνες, και κατασκεύαζε λίθινα εργαλεία και πιθανότατα και εργαλεία από οστά ζώων. Όντας μία από τις πρώτες ανθρωπίδες που εντοπίστηκαν, ο Homo habilis ονομάστηκε "επιδέξιος άνθρωπος" από τον Λούις Λεκεϋ, τον ερευνητή που τον ανακάλυψε, κυρίως λόγω της σχέσης του με τα λίθινα εργαλεία.

 1,8 Εκατομμύρια πριν

Ο Homo erectus εξελίχτηκε στην Αφρική. Ο Homo erectus έμοιαζε πάρα πολύ με τον σύγχρονο άνθρωπο, αλλά ο εγκέφαλος του είχε περίπου το 74% του μεγέθους του εγκεφάλου των σύγχρονων ανθρώπων. Το μέτωπο του ήταν λιγότερο επικλινές και τα δόντια του ήταν μικρότερα.

516 Χιλιάδες χρόνια πριν

Homo antecessor ονομάζεται ο κοινός γενετικός πρόγονος μεταξύ ανθρώπων και Νεάντερταλ. Εκτιμάται πως εκείνο το διάστημα οι άνθρωποι είχαν περίπου 20.000–25.000 γονίδια και είχαν όμοιο κατά 99% DNA με αυτό των Νεάντερταλ και 95-99% DNA με τον πιο κοντινό σωζόμενο εξελικτικό συγγενή, τον χιμπαντζή. Η ανθρώπινη παραλλαγή του γονιδίου FOXP2 (που αφορά την δυνατότητα ομιλίας) είναι υπαρκτή και στους Νεάντερταλ. Κατά συνέπεια μπορούμε να συμπεράνουμε πως ο Homo antecessor πιθανότατα είχε και αυτός το γονίδιο FOXP2.

355 Χιλιάδες χρόνια πριν

Τρεις Homo heidelbergensis με 1,5 μέτρο ύψος ο καθένας άφησαν πατημασιές σε ηφαιστειακή στάχτη που στερεοποιήθηκε (πετροσωματόγλυφα) σε βουνό της  Ιταλίας. Ο Homo heidelbergensis είναι κοινός πρόγονος τόσο του Homo neanderthalensis όσο και του Homo sapiens. Μορφολογικά μοιάζει πολύ με τον Homo erectus με μοναδική διαφορά πως ο Homo heidelbergensis έχει αρκετά μεγαλύτερο εγκέφαλο, περίπου 93% του σύγχρονου ανθρώπινου εγκεφάλου. Ο ολότυπος του είδους ήταν ψηλός, 1,8 μέτρα και πιο μυώδης από τους σύγχρονους ανθρώπους. Αρχίζει η Μέση Παλαιολιθική.

550 Χιλιάδες χρόνια πριν

Νεάντερταλ

Η νέα γενετική ανάλυση ρίχνει φως στο πότε διαχωρίστηκαν εξελικτικά οι άνθρωποι από τους Νεάντερταλ. Ο τελευταίος κοινός πρόγονός μας εκτιμάται ότι έζησε πριν από περίπου 550.000 έως 590.000 χρόνια. Προηγούμενες εκτιμήσεις τοποθετούσαν το «διαζύγιο» πριν από 400.000 έως 800.000 χρόνια.

Το 1976 σε ένα υπόγειο σπήλαιο στα όρη Αταπουέρκα της βόρειας Ισπανίας εντοπίστηκαν ανθρώπινα απολιθώματα δεκάδων χιλιάδων ετών. Η επιστημονική κοινότητα έχει βαφτίσει το σπήλαιο «Η χαράδρα των οστών» (Sima de los Huesos) και η τελευταία έρευνα που έγινε εκεί αποκάλυψε 17 κρανία τα οποία σύμφωνα με τις πρώτες μελέτες ανήκουν σε ένα άγνωστο μέχρι σήμερα είδος παλαιοανθρώπων το οποίο έζησε στην Ευρώπη και αποτελεί μάλιστα πρόγονο των Νεάντερταλ. Η ανακάλυψη ρίχνει νέο φως στην εξέλιξη όχι μόνο των Νεάντερταλ αλλά και του ανθρώπινου γένους γενικότερα.

Η κρατούσα θεωρία αναφέρει ότι ο σύγχρονος άνθρωπος (Homo sapiens) είναι το μόνο εν ζωή είδος του γένους Homo, στο οποίο ανήκουν οι άνθρωποι. Τα πρώτα είδη Homo πιστεύεται ότι έκαναν την εμφάνιση τους στην Αφρική πριν από περίπου δύο εκατομμύρια έτη. Πριν από περίπου 500-400 χιλιάδες έτη κάποια αρχαϊκά ανθρώπων θεωρείται ότι διαχωρίστηκαν από άλλα είδη ανθρωπιδών που ζούσαν την ίδια περίοδο στην Αφρική και τις ανατολικές περιοχές της Ασίας.

Αυτά τα αρχαϊκά είδη ανθρώπων εγκαταστάθηκαν τελικά σε περιοχές της Ευρασίας. Η εξέλιξή τους οδήγησε στην εμφάνιση των Νεάντερταλ, οι οποίοι εξαπλώθηκαν στην Ευρώπη και την Ασία πριν από περίπου 350 χιλιάδες έτη και εξαφανίστηκαν μυστηριωδώς πριν από περίπου 40 χιλιάδες έτη.

Ο σύγχρονος άνθρωπος έκανε την εμφάνιση του πριν από 200-100 χιλιάδες έτη στην Αφρική και γρήγορα μετανάστευσε σε Ευρώπη και Ασία. Οι Νεάντερταλ θεωρούνται οι κοντινότεροι συγγενείς του. Έχει διαπιστωθεί ότι υπήρξε πρόσμιξη σύγχρονων ανθρώπων και Νεάντερταλ. Αν και έχουν αναπτυχθεί διάφορες θεωρίες σχετικά με την εξαφάνιση των τελευταίων πολλοί ειδικοί πιστεύουν ότι τελικά ο σύγχρονος άνθρωπος εξώθησε σε εξαφάνιση τους Νεάντερταλ.

Για πολλά χρόνια η εικόνα που υπήρχε για τους Νεάντερταλ ήταν ότι επρόκειτο για ιδιαίτερα σωματώδη άτομα αλλά με περιορισμένες νοητικές ικανότητες. Τα τελευταία χρόνια σειρά ευρημάτων έχουν ανατρέψει αυτή την εικόνα αφού φαίνεται ότι οι Νέαντερταλ ήταν πολύ πιο έξυπνοι και ικανοί από όσο πιστεύαμε.

400 Χιλιάδες χρόνια πριν

Ο Homo sapiens (Άνθρωπος σοφός) μεταξύ 400.000 και 250.000 χρόνια πριν, εμφανίστηκε η τάση κρανιακής επέκτασης και χρήσης πιο περίπλοκων εργαλείων, γεγονός που αποτελεί απόδειξη μετάβασης από τον H. erectus στον H. sapiens. Άλλα αποδεικτικά στοιχεία υποδεικνύουν πως υπήρξε μετακίνηση των πληθυσμών του H. erectus έξω από την Αφρική, και ακολούθησε η περαιτέρω εξέλιξη και  ειδογένεση του H. sapiens από τον H. erectus στην Αφρική. Μία μεταγενέστερη μετακίνηση μέσα και έξω από την Αφρική αντικατέστησε εντέλει τους διάσπαρτους πληθυσμούς του H. erectus. Η θεωρία αυτή είναι γνωστή και ως Θεωρία "Πέρα από την Αφρική". Τα υπάρχοντα ευρήματα δεν αποκλείουν την εξέλιξη σε διαφορετικές περιοχές, ή την πρόσμιξη των H. sapiens με άλλους υπάρχοντες πληθυσμούς Homo.

Πρόσφατες έρευνες δείχνουν πως οι άνθρωποι είναι γενετικά αρκετά ομογενείς. Αυτό σημαίνει πως το DNA δύο ατόμων είναι πολύ πιο όμοιο συγκριτικά με τα άλλα ζώα, γεγονός που ίσως οφείλεται στην σχετικά πρόσφατη εξέλιξη του είδους.

Το είδος H. sapiens, αποτελείται από δύο υποείδη, τον H. sapiens sapiens (σύγχρονος άνθρωπος), και τον H. sapiens idaltu που έζησε πριν 160.000 στην Αιθιοπία και έχει αφανιστεί.

100 Χιλιάδες χρόνια πριν

Τα Χόμπιτ

Το 2003 σε σπηλιά στο νησί Φλόρες της Ινδονησίας ερευνητές έμειναν έκπληκτοι όταν ανακάλυψαν τα απολιθώματα ενός μικροσκοπικού είδους ανθρώπου που εξαφανίσθηκε πριν από περίπου 50.000 χρόνια, σύμφωνα με νέες επιστημονικές εκτιμήσεις, και όχι πριν από 11.000 έως 13.000 χρόνια, όπως ήταν η έως τώρα κυρίαρχη άποψη. Η εξαφάνισή του δεν αποκλείεται μάλιστα να οφείλεται σε πιέσεις που δέχθηκε από τους ανθρώπους που έφτασαν στις περιοχές που ζούσε.

Το είδος αυτό ονομάστηκε Homo floresiensis αλλά έγινε ευρέως γνωστό με το όνομα της μικροκαμωμένης φυλής του Άρχοντα των Δαχτυλιδιών, των Χόμπιτ. Δέκα χρόνια μετά οι ειδικοί δεν μπορούν να συμφωνήσουν αν ο H. floresiensis αποτελεί ένα άγνωστο ως τώρα ανθρώπινο είδος ή αν ήταν απλώς ένας Homo sapiens με σοβαρές αναπτυξιακές διαταραχές.

Άλλη θεωρία κάνει λόγο για έναν H. sapiens που «συρρικνώθηκε» μέσω του νησιωτικού νανισμού, ενός εξελικτικού φαινομένου που κάνει τα είδη που εξελίσσονται σε απομονωμένα νησιά να μικραίνουν σε μέγεθος για να προσαρμοστούν στους περιορισμένους πόρους του φυσικού περιβάλλοντός τους. Υπάρχουν και ορισμένοι ειδικοί που πιστεύουν ότι είναι ένας ξεχωριστός μικρόσωμος συγγενής μας.

30 Χιλιάδες χρόνια πριν

Οι μυστηριώδεις άνθρωποι της Σιβηρίας

Στο σπήλαιο Ντενίσοβα, στα όρη Αλτάι της Σιβηρίας, ανακαλύφθηκαν απολιθώματα, η μελέτη των οποίων αποκάλυψε ότι ανήκαν σε ένα άγνωστο είδος ανθρώπων που ζούσαν εκεί πριν από 30 χιλιάδες χρόνια. Οι άνθρωποι αυτοί «βαφτίστηκαν» με το όνομα του σπηλαίου και είναι πλέον γνωστοί ως άνθρωποι Ντενίσοβα. Μετά την ανακάλυψη της ύπαρξής τους οι Ντενίσοβα καταχωρίστηκαν από τους επιστήμονες ως ένα τρίτο είδος ανθρώπων μετά τους Νεάντερταλ και τον σύγχρονο άνθρωπο (Homo sapiens). Οι ειδικοί εκτιμούν ότι οι Ντενίσοβα έζησαν κατά τη διάρκεια της τελευταίας εποχής παγετώνων στη Γη, αλλά ο ανταγωνισμός κυρίως με τον Homo sapiens τους οδήγησε στην εξαφάνιση. Ερευνητές του Πανεπιστημίου της Ουψάλα, στη Σουηδία, έκαναν αναλύσεις στο γονιδίωμα 1.500 σύγχρονων ανθρώπων και ανακάλυψαν ότι ορισμένοι από αυτούς διέθεταν DNA των Ντενίσοβα. Οι ερευνητές πιστεύουν ότι κάποια στιγμή υπήρξαν επιμειξίες των Ντενίσοβα τόσο με τους Νεάντερταλ όσο και με τον σύγχρονο άνθρωπο.