Χορτιάτης

... σίγα εδώ, μη ταράξεις την ιεράν ανάπαυσιν των τεθνημένων…

Άποψη του Χορτιάτη από την αυλή του Δημοτικού Σχολείου

Στο βουνό Χορτιάτη είναι χτισμένο σε υψόμετρο 570μ το χωριό του Χορτιάτη. Το όνομα Χορτιάτης κατά πάσα πιθανότητα δόθηκε για να τιμηθεί ο ηγούμενος της Σεβάσμιας Βασιλικής Μονής Χορταίτης κατά τον 11^ο  αιώνα.

Κατά την αρχαιότητα και κατά της εποχής της ακμής των Μακεδόνων Βασιλέων (5^ος και 4^ος αιώνας π.Χ) ο βασιλιάς Κισσέας έχτισε την κωμόπολη του Χορτιάτη και τα θερινά ανάκτορά του βρίσκονταν στο σημείο που είναι σήμερα το ραντάρ. 

Ανεμόμυλοι στον Χορτιάτη λειτουργούσαν ως τα μέσα του 19^ου αιώνα

Σύμφωνα με τα ΄΄Γεωγραφικά’’ του Στράβωνα ο βασιλιάς Κάσσανδρος την πόλη που ίδρυσε το έτος 315 π.Χ και ονόμασε Θεσσαλονίκη προς τιμή της αδερφής του, συνοίκησε με κατοίκους των γύρω 26 πολισμάτων: Ανθεμούσας, Θέρμης, Κισσού, Αλιάς, Χαλάστρας, Αινείας κ.λπ.

Τον 3^ο  αιώνα μ.Χ κατασκευάστηκε το υδραγωγείο της Καμάρας για να υδροδοτήσει την πόλη της Θεσσαλονίκης (250 μ.Χ).

Τον 10 αιώνα μ.Χ ιδρύθηκε η Βασιλική Μονή Χορταίτου. Το μοναστήρι θα καταστραφεί ολοσχερώς από τους τούρκους το 1423. Από την περίοδο αυτή κι ύστερα θ’ αρχίσει να αναπτύσσεται πληθυσμιακά και οικονομικά.

 Η Κάσα το πρώτο λεωφορείο του Χορτιάτη μπροστά στο Ρωμαϊκό Υδραγωγείο

Ο Χορτιάτης αφού πρώτα συγκέντρωσε στα όρια του σημερινού χωριού τους κατοίκους των γύρω περιοχών όπως: Παλιοχώρα, Παλιοχώρι και Κεραμίδι με βασικό κίνητρο την κατάληψη και καλλιέργεια των χωραφιών και λιβαδιών της διαλυθείσας Βασιλικής Μονής, αργότερα θα εγκατασταθούν και κάτοικοι από τα Άγραφα Θεσσαλίας.

Το κρυστάλλινο νερό του Χορτιάτη

Το βουνό ήταν κατάφυτο και είχε πολλές πηγές με σημαντικότερες τις πηγές της Αγίας Παρασκευής από τις οποίες έπαιρνε ήδη από το 250 μ.Χ, νερό, η Θεσσαλονίκη.

Χιόνι στον προπολεμικό Χορτιάτη

Την πρώτη γραπτή μαρτυρία για το νερό του Χορτιάτη μας τη δίνει ο Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Ευστάθιος (1.115 – 1.195 μ.Χ). Στην περιγραφή του για την πολιορκία της πόλης από τους Νορμανδούς 1.185 αναφέρει ότι ανάμεσα στα δεινά που υπέφερε η πόλη είναι και <<του αναγκαιούντος ύδατος έλλειψις ην>> , εξαιτίας της διαρροής της δεξαμενής του Επταπυργίου.

Προπολεμικό λεωφορείο του χωριού

Το υδραγωγείο ήταν φτιαγμένο από πέτρα χωρίς τσιμέντο. Από τις πηγές το νερό έφθανε στην πόλη με φυσική ροή μέσα από το χτιστό υδραγωγό, ορθογωνικής διατομής (περίπου 25Χ50 εκ.) επιχρισμένο εσωτερικά με κουρασάνι. Τη διαδρομή του υδραγωγείου μπορούμε και σήμερα να παρακολουθήσουμε από λείψανά του που σώζονται ακόμα στο Χορτιάτη, στο Πανόραμα, στο Ασβεστοχώρι, κοντά στο Φιλίππειο και στη Θεσσαλονίκη.

Υδρογέφυρα Χορτιάτη

Ένας σημαντικό αριθμός κινστερνών συγκέντρωνε το νερό που στη συνέχεια διοχετευόταν στις δημόσιες και ιδιωτικές κρήνες ή άρδευε καλλιέργειες. Από το σημαντικό αυτό έργο σώζεται στην είσοδο του χωριού μια υδρογέφυρα. Σ’ αυτή διακρίνονται τρεις φάσεις: ρωμαϊκή, βυζαντινή και των χρόνων της τουροκρατίας.

Παραγωγή ξυλείας και πάγου

Από τα ρωμαϊκά χρόνια ο Χορτιάτης έστελνε στη Θεσσαλονίκη ξυλεία για να φτιάχνουν πολεμικά και εμπορικά καράβια.

Το καλοκαίρι προμηθεύανε την πόλη με πάγο. Για να δημιουργηθεί ο πάγος σκάβανε το χειμώνα μεγάλους λάκκους και έριχναν μέσα το χιόνι κι όταν γινόταν πάγος το σκέπαζαν με φτέρες και φύλλα οξιάς για να διατηρηθεί μέχρι το καλοκαίρι. Κατόπιν τον έκοβαν και τον κατέβαζαν με ζώα στην πόλη για να τον πουλήσουν. Μερικοί λάκκοι σώζονται ως σήμερα στο βουνό. 
Επίσης οι χορτιατινοί μέχρι τη δεκαετία του 80 πουλούσαν προϊόντα που παράγονταν στα κτήματά τους όπως: σταφύλια, κεράσια, καρύδια, κάστανα κ.α.

Από τα χρόνια της τουρκοκρατίας ο Χορτιάτης με το δροσερό του κλίμα αποτελούσε παραθεριστικό μέρος για τους κατοίκους της Θεσσαλονίκης. Οι Τούρκοι πρόκριτοι τους καλοκαιρινούς μήνες ανεβαίνανε στο Χορτιάτη. Ο Εβλιά Τσελεμπή κάνει λόγο για την ευχάριστη και ειδυλλιακή ζωή των Τούρκων αγάδων στο βουνό.

Χαρακτηριστική είναι η περιγραφή του Χορτιάτη στα 1630 από τον Τούρκο περιηγητή Εβλιά Τσελεμπή στο βιβλίο του ‘’Ταξίδι στην Ελλάδα’’.

Χορτάνζ-νταγί (Χορτιάτης)

Πρόκειται για ψηλό βουνό που η κορυφή του τρυπάει -λες- τους ουρανούς. Χειμώνα καλοκαίρι είναι σκεπασμένη με χιόνια και ποτέ δεν λείπουν από κει οι πάγοι και τα κρούσταλλα.

Με ειδικό δίκτυο ύδρευσης, οι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης μεταφέρουν το αμπού χαγιάτ (αθάνατο νερό) και υδροδοτούν τα τζαμιά, τα χαμάμ, τα ιμαρέτ και τ’ άλλα δημόσια ιδρύματα.

Πωλητήριο έγγραφο για χωράφι στη Βίγγλα.

Τουρκικό χαρτόσημο επικολλημένο

Ψηλά προς τις κορυφές του βουνού υπάρχουν πολλές μικρές λίμνες που μοιάζουν σαν μάτια ζωής. Το χειμώνα που το κρύο είναι τσουχτερό οι λίμνες παγώνουν και μετατρέπονται σε κρυστάλλινες επιφάνειες. Κατά τη Νεβρούζ του Ιουλίου οι ραγιάδες του Χορτάτζ σπάζουν τις επιφάνειες φορτώνουν τους πάγους σε γαϊδούρια και τους φέρνουν και τους πουλάνε στην αγορά της Θεσσαλονίκης.

Πολλοί από τους αηάνηδες της πόλης, καταφεύγουν το καλοκαίρι στο βουνό Χορτάτζ όπου μεταφέρουν μαζί τους σκηνές και προμήθειες και παραθερίζουν δροσιζόμενοι για όσο καιρό διαρκεί ο καύσωνας.

Το προσκύνημα του Σεΐχη Χορτάτζ

Για τα μοναστήρια της περιοχής αναφέρει:

‘’Σ’ ένα σημείο του ψηλού βουνού που μοιάζει με τον παράδεισο, υπάρχει το προσκυνητήριο του Αγίου Χορτάτζ. Στο μοναστήρι αυτό γίνεται καθημερινή λατρεία και προσευχή, την ημέρα νηστεία και το βράδυ ορθοστασία.

Ακριβώς, επειδή υπάρχει εκεί το μοναστήρι Χορτάτζ Σουλτάν, το Βουνό ονομάστηκε: Χορτάτζ-νταγί.

Πανηγυρική διατύπωση συμβολαίου χωραφιού στη Λεφτοκαριά (Βίγγλα) Χορτιάτη έτος 1880.

Σφραγιστό τουρκικό χαρτί άριστης ποιότητας

Οι Ρωμιοί όμως στη γλώσσα τους το λένε Χορτιάτη. Και πιστεύουν πως η ονομασία προήλθε από ένα χωριό εκατό κατοίκων που βρίσκεται στις παρυφές του βουνού και λέγεται: Χορτάς. Είναι οι ίδιοι εκείνη ραγιάδες που κουβαλάνε το καλοκαίρι τους πάγους για τους αηάνηδες της Θεσσαλονίκης.’’

Η φορολογία της δεκάτης

Τόσο βαριά ήταν όμως για τους ραγιάδες η φορολογία της δεκάτης, ώστε σύμφωνα με γραπτή ενθύμηση σε εκκλησιαστικό βιβλίο του Ιερού Ναού Αγίου Γεωργίου Χορτιάτη 1767 αναφέρεται το γεγονός ότι οι χριστιανοί του Χορτιάτη μη αντέχοντας τις δυσβάστακτες φορολογίες εγκατέλειψαν για σαράντα μέρες το χωριό τους και διασκορπίστηκαν, πράγμα που έκανε τους υπεύθυνους της φορολογίας Τούρκους να περιορίσουν τα χαράτσια σε 8 γρόσια το χρόνο.

Απόφαση του Ιερονομικού Δικαστηρίου Λαγκαδά έτους 1854. Επιλύει οικονομικές διαφορές μιας χορτιατινής οικογένειας

Διοικητικά ο Χορτιάτης υπαγόταν την περίοδο της τουρκοκρατίας στον Καζά επαρχία Λαγκαδά αλλά και στον Καζά Καλαμαριάς. Μέσα σ’ ένα καθεστώς ανταλλακτικής οικονομίας προσπαθούσαν να επιβιώσουν χριστιανοί και Τούρκοι. Στον Χορτιάτη δεν έζησαν ποτέ Τούρκοι. Οι Τούρκοι (Κόνιαροι) που ζούσαν στο Ισενλί ήταν φτωχοί αγρότες και κτηνοτρόφοι.

Οι χριστιανοί της περιοχής ζούσαν κάτω από ένα ισχυρό καθεστώς, το οποίο μόνο θρησκευτικά προνόμια τους αναγνώριζε. Η γη ανήκε στο τουρκικό δημόσιο και μόνο δικαίωμα καλλιέργειας αναγνωρίζονταν στους υποτελείς Έλληνες. Οι διαφορές λύνονταν στα τουρκικά δικαστήρια τα οποία λέγονταν Ιερωνυμικά λόγω της συμμετοχής σ’ αυτά ως δικαστικών Τούρκων Ιερωμένων.

Δημοτικό Σχολείο Χορτιάτη

Το Δημοτικό Σχολείο Χορτιάτη. Το Σαράι. Εγκαινιάσθηκε το 1904 και κάηκε στις 2 Σεπτεμβρίου του 1944

Το 1900 οι κάτοικοι ζήτησαν από την Υψηλή Πύλη και πέτυχαν την ίδρυση του Δημοτικού Σχολείου. Το νεοκλασικό κτίσμα ήταν διώροφο οκτώ αιθουσών που εγκαινιάσθηκε και λειτούργησε το 1904. Το κτίριο κάηκε δύο φορές το 1917 και στις 6 Οκτωβρίου 1944 οι Γερμανοί θα το κάψουν ολοσχερώς.  

Η Γερμανική κατοχή

Το χειμώνα του 1941-42 ο ελληνικός λαός θα γνωρίσει την πείνα και την εξαθλίωση και πολλοί συνάνθρωποί μας θα οδηγηθούν στον θάνατο από την ασιτία. Τον ίδιο χρόνο οι κάτοικοι του χωριού θα δοκιμάσουν το εγκληματικό μένος των φασιστών ΝΑΖΙ. Τα λίγα ξύλα που έκοψαν οι κάτοικοι από το δάσος για να ζεσταθούν και ειδικώς εκείνοι που είχαν επιστρέψει από το αλβανικό μέτωπο για να τα πουλήσουν και ν’ αγοράσουν λίγο καλαμπόκι έγιναν αφορμή αιματερού επεισοδίου στην πλατεία του χωριού. Ισχυρή δύναμη χωροφυλακής παρουσία Εισαγγελέως άνοιξε πυρ κατά το πλήθος με αποτέλεσμα να σκοτωθούν πέντε χορτιατινοί.

Το Ολοκαύτωμα του Χορτιάτη

Το πρωί του Σαββάτου 2 Σεπτεμβρίου 1944 στήθηκε ενέδρα στο ρωμαϊκό υδραγωγείο Καμάρα από μια μικρή ομάδα ανταρτών για να χτυπήσουν την υπηρεσία ύδρευσης της Θεσσαλονίκης. Στη σύντομη μάχη που ακολούθησε σκοτώθηκε ένας υπάλληλος του Δήμου Θεσσαλονίκης, ένας Γερμανός γιατρός και ένας στρατιώτης τραυματίστηκε. 

Το μεσημέρι μια γερμανική φάλαγγα ανέβηκε στο χωριό και ζήτησε από τους κατοίκους να μαζευτούν στην πλατεία του χωριού με την υπόσχεση πως δεν θα πάθει κανένας τίποτα.

Όμως στην πλατεία εκτελέστηκαν άνθρωποι και στης συνέχεια δόθηκε διαταγή να καεί όλο το χωριό. Ο απολογισμός θλιβερός, πάνω από 300 σπίτια έγιναν στάχτη και 147 χορτιατινοί βρήκαν τραγικό θάνατο.

Όμως στην πλατεία εκτελέστηκαν άνθρωποι και στη συνέχεια δόθηκε διαταγή να καεί όλο το χωριό. Ο απολογισμός θλιβερός, πάνω από 300 σπίτια έγιναν στάχτη και 147 χορτιατινοί βρήκαν τραγικό θάνατο.

Το 1958 ύστερα από απόφαση του υπουργού Βόρειας Ελλάδας συγκροτήθηκε ερανική επιτροπή για την ανέγερση μνημείου προς τιμή των αδικοχαμένων κατοίκων του Χορτιάτη.

Το ψηφιδωτό αναπαριστά τη θυσία της 2/9/1944 και κατασκευάσθηκε από τη Γέτη Κρεμύδα.