ΣΚΟΤΕΙΝΗ ΥΛΗ: Η αυτοίαση των ζώων

Ένας χιμπατζής προσφεύγει στο φαρμακείο της φύσης για να επουλώσει την πληγή του με μερικά καταπραϋντικά φύλλα.

Η παράδοση στην Κίνα λέει πως ένας αγρότης βρήκε ένα φίδι έξω από την καλύβα του και προσπάθησε να το σκοτώσει. Το χτύπησε μέχρι αναισθησίας και το άφησε εκεί νομίζοντας ότι έχει πεθάνει. Μερικές όμως μέρες μετά, το ίδιο φίδι εμφανίστηκε στο ίδιο σημείο. Ξανά ο αγρότης προσπάθησε να το σκοτώσει και ξανά εκείνο γύρισε θεραπευμένο. Την τρίτη φορά αποφάσισε να το ακολουθήσει. Το πληγωμένο φίδι σύρθηκε ως ένα κοντινό θάμνο κι άρχισε να τρώει τα φύλλα του. Λίγο αργότερα έφυγε σε σαφώς καλύτερη κατάσταση.

Κάτι τέτοιες ιστορίες ακούγονταν σε πολλές περιοχές του πλανήτη, ωστόσο οι βιολόγοι είχαν πάντοτε την υποψία ότι ανάμεσα σε όλα αυτά τα ανέκδοτα και τα παραμύθια υπάρχει κάποιο ίχνος αλήθειας. Για να μπορέσει όμως η ιδέα της αυτοίασης των ζώων να ληφθεί σοβαρά υπ΄όψιν, έπρεπε να μετακινηθεί από το χώρο του θρύλου στο πεδίο της επιστημονικής έρευνας.

Έτσι κάποια στιγμή άρχισαν η εμπεριστατωμένες έρευνες για να βρεθούν οι αποδείξεις για την αυτοίαση των ζώων. Το 1987 ο καθηγητής Μάικλ Χάφμαν ακολούθησε με την ομάδα του μια μικρή ομάδα χιμπατζήδων στα βουνά της Τανζανίας όταν παρατήρησαν ότι ένα από τα θηλυκά δεν αισθάνονταν καλά. Το ζώο αποκόπηκε από την ομάδα και η κατάσταση της υγείας της ήταν τόσο άσχημη, ώστε την έκανε να παραμελεί και το νεογέννητο μωρό της. Κάποια στιγμή κατάφερε να σηκωθεί και πήγε αργά προς το φυτόVernonia amygdalina, το οποίο είναι αρκετά τοξικό και σε καμία περίπτωση δεν αποτελεί μέρος της κανονικής διατροφής των χιμπατζήδων. Το ζώο έκοψε τους τρυφερούς μίσχους, έβγαλε τα φύλλα και το φλοιό κι άρχισε να μασάει τη ζουμερή ψίχα, ρουφώντας τον χυμό και φτύνοντας τις ίνες. Μέσα σε 24 ώρες η κατάσταση της υγείας της είχε βελτιωθεί σημαντικά. Το περιστατικό απέκτησε μεγαλύτερο ενδιαφέρον όταν ο ντόπιος οδηγός τους, τους αποκάλυψε ότι και οι ντόπιοι χρησιμοποιούσαν συχνά αυτό το φυτό όταν υπέφεραν από σχιστοσωμίαση, αμοιβάδωση και διάφορες γαστρεντερικές μολύνσεις. Παρατήρησε ότι τα προβλήματα των γαστρεντερικών παρασίτων αυξάνονταν κατά την περίοδο των βροχών και αναλύοντας τα κόπρανα των ζώων που έτρωγαν το συγκεκριμένο φυτό επιβεβαίωσε τη θεραπευτική δράση. Οι ερευνητές έβγαλαν το συμπέρασμα ότι πολλά ζώα τρώνε τα τραχιά φύλλα κάποιων φυτών για να απαλλαγούν από τα παράσιτα.

Παρακολουθώντας τα ζώα οι ερευνητές έθεσαν κάποια ερωτήματα: πώς ξέρουν τι να κάνουν; Ποιοι είναι οι μηχανισμοί με τους οποίους ένα ζώο αναγνωρίζει το πρόβλημα και επιλέγει την κατάλληλη θεραπεία; Η αλήθεια είναι ότι δεν ξέρουν. Υπάρχουν όμως κάποια πράγματα που έχουν ξεκαθαρίσει. Τα ζώα έχουν μια ευέλικτη προσέγγιση στη θεραπεία. Δοκιμάζουν μια ευρεία γκάμα φυτών για να βρουν αυτό που τους βοηθά και πολλές από τις στρατηγικές που ακολουθούν έχουν πολλαπλά οφέλη για την υγεία.

Οι πίθηκοι καπουτσίνοι που ζουν στα δάση της Νότιας Αμερικής δεν τρώνε τα θεραπευτικά βότανα, αλλά τα χρησιμοποιούν για επιθέματα, τρίβοντάς τα ανάμεσα στα χέρια τους δημιουργούν με τη βοήθεια του σάλιο τους ένα είδος πολτού, το οποίο τρίβουν στη συνέχεια με δύναμη πάνω στη γούνα τους. Διαλέγουν μίσχους κληματίδας, φύλλα πιπερόδεντρου και κίτρα, ενώ άλλα είδη τρίβουν επάνω τους ακόμη και μυριάποδα. Αυτό φαίνεται να απωθεί τα έντομα και τα παράσιτα, βοηθά στην επούλωση των πληγών, διεγείρει τα επιφανειακά αιμοφόρα και ενεργοποιεί ενδεχομένως το ανοσοποιητικό σύστημα.

Δεν έχει εξακριβωθεί ακόμα πώς ακριβώς αποφασίζουν μεταξύ εναλλακτικών ΄΄φαρμάκων΄΄. Τα θηλαστικά, κυρίως τα πρωτεύοντα, μαθαίνουν κατά πάσα πιθανότητα παρατηρώντας και αντιγράφοντας τα μεγαλύτερα μέλη της ομάδας. Αλλά για κάποια άλλα είδη, η αυτοϊαση είναι μια έμφυτη συμπεριφορά. Όπως για παράδειγμα η γεωφαγία του παπαγάλος μακάους, καταπίνει κομματάκια πηλού στις όχθες του Αμαζονίου για να καταφέρει να εξουδετερώσει τις τοξικές ουσίες που περιέχονται στις τροφές του. Η γεωφαγία αναδεικνύεται σε συνήθη θεραπευτική στρατηγική σε πολλά ακόμη είδη πουλιών, καθώς και σε ελέφαντες, καμηλοπαρδάλεις, ρινόκερους, χιμπαντζήδες μέχρι και στους ανθρώπους. Οι ιθαγενείς της Αυστραλίας, της Κίνας και της Αφρικής χρησιμοποιούν τη γεωφαγία και στις δυτικοαφρικανικές αγορές βρίσκει κανείς ταμπλέτες και μπισκότα από διάφορα είδη πηλού κατάλληλα για διάφορα προβλήματα υγείας, ενώ το συστατικό αυτό περιέχεται και σε μερικά σύγχρονα δυτικά φάρμακα για στομαχικές διαταραχές.

Η έννοια της αυτοϊασης των ζώων προκάλεσε μεγάλο ενθουσιασμό, αφού κάποιοι έλπιζαν ότι τα ζώα θα μας δείξουν τον δρόμο για πάσης φύσεως θεραπείες από παυσίπονα μέχρι και ουσίες για την καταπολεμήσει του καρκίνου. Μέχρι στιγμής τίποτα τέτοιο δεν έχει συμβεί. Αυτό που μπορούμε ν΄ αποκομίσουμε παρατηρώντας τα ζώα στην άγρια φύση είναι ιδέες για το πώς μπορούμε να φροντίσουμε καλύτερα τα ζώα που βρίσκονται σε αιχμαλωσία, τα κατοικίδια και τα κοπάδια μας.

Ένας αετός κρατά μακριά από τη φωλιά του τα παράσιτα με αρωματικά φύλλα.