Οι καλλιτέχνες και οι τεχνίτες της Παλαιολιθικής Εποχής

Ο άνθρωπος ανέκαθεν ήθελε να εκφραστεί και έψαχνε τρόπους για να εκδηλώσει αυτή την επιθυμία του. Πολύ πριν ανακαλυφθεί η γραφή, τότε, που καλά καλά δεν μπορούσε να επικοινωνήσει λεκτικά, βρήκε τρόπους να εκφράσει τα συναισθήματά του και αυτά που έβλεπε γύρω του.

Στην Παλαιολιθική Εποχή επινόησε τις εγχαράξεις σε βράχους. Τα έργα των παλαιολιθικών καλλιτεχνών ήταν φτιαγμένα με την τεχνική του ‘’σγκραφίτο’’  και την ‘’κινητή τέχνη’’, ‘’όπως λένε διακεκριμένοι καλλιτέχνες της εποχής μας’’. Μια μερίδα παλαιοεθνολόγων θεωρούσε απίθανο ο παλαιολιθικός καλλιτέχνης να χρησιμοποιούσε αυτές τις υψηλές τεχνικές και τις χαρακτήριζαν κάκιστης ποιότητας τεχνοτροπία και απόλυτα σύγχρονη. Αυτή ήταν και η αιτία της διαμάχης των παλαιοεθνολόγων του 19^ου  αιώνα.

Το 1895 ο Γάλλος παλαιοεθνολόγος Εμίλ Ριβιέρ ανακάλυψε το σπήλαιο Λα Μουτ το οποίο, καθώς βρέθηκε με σφραγισμένη την είσοδό του, εγγυόταν την αδιαμφισβήτητη αυθεντικότητα των βραχογραφιών και των σγκραφίτο στο εσωτερικό του. Η ανακάλυψη αυτή άνοιξε τον δρόμο για την επανεκτίμηση όλων των συναφών ευρημάτων που είχαν έρθει στο φως παλαιότερα. 

Τελικά, χρειάστηκαν 20 χρόνια οξύτατων αντιπαραθέσεων έως ότου, στις αρχές του 20^ου αιώνα, να αναγνωριστεί παγκοσμίως η παλαιότητα των βραχογραφιών.

Οι εγχαράξεις απεικόνιζαν θηλαστικά πάνω σε οστά και κέρατα ζώων. Οι παλαιολιθική κάτοικοι των σπηλιών δημιουργούσαν στους βράχους ότι έβλεπαν γύρω τους, όπως ζώα που ζούσαν κάποτε στην περιοχή αυτή και που πλέον έχουν εξαφανιστεί.

Άλλοτε στο κέντρο και σε μεγάλη διάσταση ζωγράφιζαν έναν βίσωνα και γύρω από αυτόν περιφερειακά έφτιαχναν άλογα, αγριογούρουνα και ελάφια και άλλοτε στο κέντρο κυριαρχούσε το άλογο, ενώ στα περιθώρια και σε μικρότερη ποσότητα απεικονίζονταν βίσωνες, ελάφια και αίγαγροι.

Οι εγχάρακτες μορφές καλύπτουν χρονολογικά, έναν ευρύ ορίζοντα και η ακριβής χρονολόγησή τους είναι συχνά δύσκολη.

Η οικοδόμηση κατά την Παλαιολιθική Εποχή

Τα υλικά που χρησιμοποιούσαν οι προϊστορικοί πληθυσμοί για τα διάφορα κτίσματα διαφορετικών χρήσεων (μόνιμες ή προσωρινές κατοικίες, τάφοι, λατρευτικά ιερά), είναι το ξύλο, η άργιλος και ο λίθος, τα οποία στην Ευρώπη, αποτελούσαν τα κύρια οικοδομικά υλικά πριν αρχίσουν να χρησιμοποιούνται, κατά τους ιστορικούς χρόνους, οι οπτές πλίνθοι, τα κεραμίδια και κατόπιν το σκυρόδεμα. Επίσης για τις στέγες χρησιμοποιούσαν φυτικές ίνες καλάμια ή άχυρα και άλλα εύθρυπτα υλικά, όπως το δέρμα.

Οι τοίχοι των κατοικιών κατασκευάζονται από πλεγμένα καλάμια ή κλαδιά, ενώ τα κενά μεταξύ τους  στεγανοποιούνται με άργιλο. Οι τεχνίτες χρησιμοποιούσαν ωμές πλίνθους, τις οποίες παρασκεύαζαν αναμιγνύοντας άργιλο, χώμα και διάφορα άλλα αδρανή υλικά (άμμο, χαλίκια, λιθαράκια), για να μην συσταλθούν υπερβολικά κατά τη φάση της αποξήρανσης  στον ήλιο, καθώς και διάφορες οργανικές ουσίες, που έδιναν μεγαλύτερη ελαστικότητα.

 Σε φυσιολογικές συνθήκες έκθεσης στους κλιματολογικούς παράγοντες, όλα αυτά τα υλικά δεν μπορούν να διατηρηθούν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Εξαιτίας πυρκαγιάς, που ήταν πολύ συνηθισμένη αιτία καταστροφής κατοικιών ή και ολόκληρων χωριών, τμήματα αυτών των στοιχείων απανθρακώθηκαν και με αυτό τον τρόπο διατηρήθηκαν.

Η χρήση του ξύλου ως οικοδομικού υλικού φαίνεται μόνο από τις οπές που ανοίγονταν για να στερεωθούν οι πάσσαλοι, οι οποίοι χρησιμοποιούνταν για τον σκελετό του σπιτιού, τα θεμέλια και τους περιβόλους.

Η χρήση του λίθου και του ξύλου τεκμηριώνεται από αρχαιοτάτων χρόνων. Οι αρχαιότερες κατασκευές ανάγονται στην Κατώτερη Παλαιολιθική (περίπου 400.000 χρόνια πριν), όπου άρχισαν να έρχονται στο φως κατάλοιπα που αποκαλύπτουν την επιθυμία των κυνηγών της Παλαιολιθικής εποχής να παρέμβουν στο περιβάλλον τους για να κατασκευάσουν διάφορων ειδών καταφύγια, είτε σε ανοιχτό χώρο, είτε μέσα σε σπηλιές.

Με την έλευση της ανώτερης Παλαιολιθικής αυξάνεται ο αριθμός των στοιχείων που έχουν στη διάθεσή τους οι παλαιοεθνολόγοι και διαφοροποιούνται οι τύποι οικημάτων. Πολύ συχνά οι καλύβες διαθέτουν δάπεδο λίγο χαμηλότερο από το έδαφος, έχουν ωοειδές ή κυκλικό σχήμα, με μια ελαφριά στέγη από κλαδιά ή λεπτές βέργες ή μια πιο ανθεκτική, από οστά μαμούθ. Σ’ ένα άλλο τύπο κτίσματος πιο ολοκληρωμένο, με κυκλικό σχήμα, χρησιμοποιούνταν κρανία και σιαγόνες που θηλύκωναν μεταξύ τους και σχημάτιζαν την τοιχοδομή. Σε άλλες περιπτώσεις, έχουν διατηρηθεί μόνο οι λίθινες γωνίες, οι οποίες οριοθετούν την περίμετρο του κτίσματος, το οποίο είχε δάπεδο στο επίπεδο του εδάφους ή και λίγο χαμηλότερα.

Η επιλογή να κατασκευάζονται ελαφρά κτίσματα ως κατοικίες πιθανότατα συνδέεται περισσότερο με τον προσωρινό χαρακτήρα των οικισμών παρά με την έλλειψη πρώτων υλών. Όλοι αυτοί οι τύποι κτισμάτων είναι ευρέως γνωστοί στην ανατολική Ευρώπη.

Οι πρώτοι οικισμοί

Νεολιθική κατοικία στη Θεσσαλία

Στη Νεολιθική εποχή και στο στάδιο της μόνιμης κατοίκησης , στην Ευρώπη παρατηρήθηκε πλήθος οικισμών διάφορων τύπων και μεγεθών. Τα αρχαιότερα χωριά εντοπίζονται στην νοτιοανατολική Ευρώπη, στο δεύτερο μισό της 7^ης χιλιετίας π.Χ χρονολογείται το Αχίλλειον στη νότια Θεσσαλία, όπου ο γνωστός τύπος κατοικίας είναι ο τετράγωνος μικρών διαστάσεων (4χ2), με τοιχοποιία από ωμόπλινθους πάνω σε πέτρινη βάση. Με τη διάδοση της Γραμμικής Κεραμικής, από τα μέσα περίπου της 6^ης χιλιετίας π.Χ., άρχισαν να χτίζονται στην κεντρική και βόρεια Ευρώπη τετράγωνες καλύβες, με ενίσχυση από ξύλινους πασσάλους που συγκρατούσαν τη δίρριχτη στέγη, που καμιά φορά σχημάτιζαν μικρούς οικισμούς.

Ιταλία: Λίθινος εξάκτινος τροχός

Η  τοιχοδομή αποτελούνταν από μικρότερους πασσάλους, με πλέγματα από κλαδιά, επιχρισμένα με κονίαμα. Αυτή η οικοδομική τεχνική συνεχίστηκε ως τα τέλη της εποχής του χαλκού, με παραλλαγές ως προς το σχήμα και τις διαστάσεις των κατοικιών, όπως και ως τη γενικότερη οργάνωση του οικισμού.

Τερεντίνο Ιταλίας: Υπολείμματα από πασσάλους

Σε μια προχωρημένη φάση της Νεολιθικής Εποχής, κατά την 4^η χιλιετία π.Χ., στην περιοχή των Άλπεων σημειώνεται η ύπαρξη λιμναίων οικισμών κατά συστάδες, φαινόμενο που εξηγεί την οργανωμένη εργασία στις κοινότητες αυτές. Τα δάπεδα ήταν κατασκευασμένα από ξύλινα δοκάρια τα οποία τοποθετούνταν κατευθείαν πάνω στο νωπό χώμα ή ήταν υπερυψωμένα, σε εξέδρες όπου στηρίζονταν σε σκελετούς από δεσμίδες δοκών, που είχαν στερεωθεί στο βυθό της λίμνης. Η κατοίκηση στις όχθες των λιμνών συνεχίστηκε και κατά την εποχή του Χαλκού.

Οι τάφοι και οι ιερές περιοχές

Από ένα προχωρημένο στάδιο της Νεολιθικής Εποχής και μετά, κατά τη διάρκεια της 5^ης χιλιετίας π.Χ., στην Ευρώπη κατασκευάζονταν ταφικά μνημεία και θρησκευτικά κτίσματα με μεγάλους και λειασμένους ογκόλιθους. Η τεχνική αυτή, η λεγόμενη μεγαλιθική μαρτυρείται σε κατασκευές που διαφέρουν χρονικά και γεωγραφικά και σήμερα πια δεν θεωρούνται αποτέλεσμα ενός καλλιτεχνικού ρεύματος. Οι αρχαιότερες κατασκευές εντοπίζονται κατά μήκος των ακτών του Ατλαντικού, γεγονός που ενισχύει τη θεωρία σχετικά με τη διάδοση της κατασκευής τους μέσω θαλάσσιων οδών. Οι συγκεκριμένοι τύποι τάφων διαδόθηκαν ευρέως, αλλά έχουν και πολλά τοπικά χαρακτηριστικά.