Ήθη και Έθιμα του Απρίλη

Ελάτε να πούμε ψέματα

Ποιος είδε θηλυκόν παπά

και διάκο γκαστρωμένο

και τη χελώνα στ’ όργωμα λαγό

να κυνηγάει και να ψαρολογάει.

-----------------------------

Έλα να πούμε ψέματα

ένα σακί γιομάτο,

φόρτωσα ένα μπόντικα

σαράντα κολοκύθια

κι απάνου στα καπούλια του

ένα σακί ρεβύθια.

Τον μήνα αυτόν υπάρχει σχεδόν σε όλες τις χώρες της Ευρώπης το έθιμο της Πρωταπριλιάς  με τα αθώα ψέματα. Το αρχαιότατο αυτό έθιμο της Δύσης, που πιθανώς ήρθε στην Ελλάδα την εποχή των Σταυροφοριών, ήταν γνωστό στη Μεσαιωνική Γαλλία.

Την εποχή εκείνη είχε καθιερωθεί στη Γαλλία ως αφετηρία του έτους η 1^η Απριλίου, γιατί ο εορτασμός του Πάσχα τον Απρίλιο καθόριζε και  την ημερολογιακή αρχή του έτους. 

Την 1^η Απριλίου του 1560 ή του 1564 μετατέθηκε η αρχή του έτους στην 1^η Ιανουαρίου για να συμβαδίζει ημερολογιακά με τις άλλες χώρες της Ευρώπης.

Το 1583 υιοθετήθηκε από τους Γάλλους το Γρηγοριανό Ημερολόγιο και σταθεροποιήθηκε η αρχή του έτους στην 1^η Ιανουαρίου. Η αλλαγή αυτή δημιούργησε προβλήματα στον λαό, καθώς οποιαδήποτε ημερολογιακή μετάθεση ή οτιδήποτε έχει σχέση με την ‘’οργάνωση’’ του χρόνου συνεπάγεται έντονη συναισθηματική φόρτιση. Όσοι από τους υπηκόους αποδέχτηκαν την ημερολογιακή αλλαγή, πείραζαν εκείνους που συνέχιζαν να τηρούν την παλιά πρωτοχρονιά, λέγοντάς τους περιπαικτικά ψέματα και κάνοντάς τους ψεύτικα πρωτοχρονιάτικα δώρα. 

Όμως οι ρίζες του εθίμου είναι ακόμα παλιότερες και ανάγονται στους αρχαίους Κέλτες. Σύμφωνα με την παράδοση συνήθιζαν την πρωταπριλιά που γινόταν καλύτερος ο καιρός να πηγαίνουν για ψάρεμα. Τις περισσότερες φορές γύριζαν με άδεια τα χέρια, αλλά οι ψεύτικες ιστορίες για μεγάλα ψάρια έδιναν και έπαιρναν. Γι’ αυτό οι Γάλλοι ακόμα και σήμερα ονομάζουν το πρωταπριλιάτικο ψέμα ‘’ψάρι του Απρίλη΄΄.

Οι Παροιμίες του Απρίλη

Οι απριλιάτικες βροχές θεωρούνταν από τους αγρότες ευεργετικές γι’ αυτό και οι παροιμίες: Αν βρέξει ο Μάρτης δυο νερά και ο Απρίλης άλλα πέντε δέκα, να ιδείς το κοντοκρίθαρο πώς στρίβει το μουστάκι, να ιδείς και τις αρχόντισσες πώς ψιλοκισαρίζουν, να ιδείς και τη φρωχολογιά πώς ψιλοκοσκινάει.

Αν κάνει ο Μάρτης δυο νερά και ο Απρίλης άλλο ένα, χαρά σε κείνο τον ζευγά που’ χει πολλά σπαρμένα.

Σε μερικά μέρη της υπαίθρου αποκαλούν τον Απρίλη ‘’Γρίλλη’’, δηλαδή γκρινιάρη, γιατί συνήθως αυτό τον μήνα τελειώνουν τα φτωχικά αποθέματα απ’ τις προηγούμενες σοδειές κι άρχιζαν οι γκρίνιες στην οικογένεια. Ακόμα τον λένε Τιναχτοκοφινίτη, επειδή τινάζονταν τα κοφίνια για να καθαριστούν:

Οι Λαζαρίνες

Τις Λαζαρίνες τις συναντάμε σ’ όλες τις περιοχές της Ελλάδας.

Στις Κεντρικές και Βόρειες περιοχές της Ελλάδας παράλληλα με το παιδικό έθιμα που περιλαμβάνει καλαθάκια στολισμένα με λουλούδια και κάλαντα, υπάρχει και το έθιμο των έφηβων. Είναι ο ‘’Αγερμός’’ που πραγματοποιούν οι έφηβες κοπέλες, οι Λαζαρίνες, τίτλος τιμητικός τον οποίο αποκτούν με τη συμμετοχή τους.

Ο Αγερμός εδώ είναι ένα μέρος μιας πολυσήμαντης τελετουργίας, που η προετοιμασία της αρχίζει μέρες ή και εβδομάδες πριν. Κάτω από την καθοδήγηση μιας παλιάς Λαζαρίνας, σε χώρο και σε συνθήκες τελετουργικής απομόνωσης και συντροφικότητας, οι κοπέλες που όλες πλησιάζουν ή βρίσκονται σε ηλικία γάμου, ‘’μυούνται’’, όχι μόνο στην εκμάθηση των ειδικών τραγουδιών και χορών που απαιτεί το έθιμο, αλλά και στις απαραίτητες για το μελλοντικό ρόλο τους τις οικιακές δουλειές. Μια τελετουργία διάβασης από την παιδική ηλικία στην ώριμη  ηλικία και τον γάμο.

Κατάλληλα ετοιμασμένες οι ‘μυημένες’’, με τις ειδικές κατά ηλικία φορεσιές, πραγματοποιούν ομαδικά τις ιερές πομπές τους με καθορισμένη αυστηρή εθιμοτυπία.

Ξεκινούν τον αγερμό τους από τον χώρο της εκκλησίας και το σπίτι του παππά για να πάρουν την ευλογία από τον ίδιο ή την κόρη του. Γυρνούν το χωριό λέγοντας τα κατάλληλα τραγούδια κατά την ιεραρχία της κοινότητας αλλά και της κάθε οικογένειας χωριστά, καταλήγοντας ξανά στην εκκλησία, όπου χορεύουν τραγουδώντας τελετουργικά.

Τα τραγούδια τους δεν έχουν σχέση με το θρησκευτικό γεγονός της γιορτής. Αντίθετα, είναι εμφανής ο μυητικός, γονιμικός και κοινωνικός χαρακτήρας του εθίμου, με επίκεντρο τις μέλλουσες νύφες, που με τα ανοιξιάτικα ερωτικά εγκωμιαστικά τραγούδια τους, μεταδίδουν τη γονιμότητά τους σ’ όλο το χωριό, κάνοντας ταυτόχρονα μια από τις λίγες επίσημες εμφανίσεις τους στον δημόσιο χώρο των γαμήλιων επιλογών.